Wereldzaken

Separatisme is geen zegen

Het Verenigd Koninkrijk stond de afgelopen weken op zijn kop. Nadat Schotland in 1999 zijn eigen parlement had gekregen, was het wachten op de volgende stap. Twee jaar geleden zegde de Britse premier Cameron daarom een referendum toe dat afgelopen donderdag uiteindelijk op het nippertje heeft geleid tot een ‘nee’ tegen onafhankelijkheid. De afsplitsing mag er dan niet komen, toch is er een blijvende impact: de grote partijen in Londen hebben ironisch genoeg als tegenprestatie voor een nee-stem meer zelfstandigheid aan de Schotten beloofd.

Dat wat in het VK plaatsvindt, is geen uitzondering. In de wereld, en ook in Europa, zijn er diverse gebieden die zich willen afscheiden van het land waartoe ze nu behoren. Het Baskenland is een bekend voorbeeld. Of Catalonië, het gebied waartoe ook Barcelona behoort. Maar ook dichter bij huis is er behoefte aan afscheiding. Zo is België nu al één van de meest decentraal bestuurde landen van Europa.

Identiteit

De afgelopen vijftien jaar is er een tegenreactie ontstaan op de internationalisering van samenlevingen. De eigen identiteit blijkt teveel verloren te zijn gegaan te midden van buitenlandse invloeden. In Nederland is de PVV de protestpartij die hier tegenwicht aan wil bieden. In België is dat het Vlaams Belang, in Frankrijk het Front National. Inmiddels is er zelfs in Duitsland een anti-Europese en conservatieve partij, Alternative für Deutschland, die aan een opmars bezig is.

In zo’n politiek klimaat vinden regio’s die zich van oudsher al willen afscheiden moed en draagvlak om door te zetten. Het Schotse referendum is dan geweest, maar in Catalonië komt het volgende eraan. Dat wil tegen de wil van centrale regering in Madrid in november een, waarschijnlijk niet-bindend, referendum houden. Hoewel het gevoel van eigen identiteit en zelfbestuur belangrijk gevonden worden, kan niet worden ontkend dat er ook economische factoren meespelen. De regio’s die zich willen afsplitsen zijn welvarend.

En daar zit dan ook weer een contrast. Die welvarendheid was er historisch misschien ook al, maar zonder globalisering, waar landen toch op elkaar zijn aangewezen, zouden die landen niet zover zijn als ze nu zijn. Daarbij willen die ‘nieuwe’ landen zich meteen aansluiten bij de Europese Unie, die juist in een gevecht verwikkeld is om meer een politieke unie te worden. Ondanks dat, en de risico’s en kosten die met een scheiding gepaard gaan, is blijkbaar de wens om invulling te geven aan gevoelens van eigenheid groter.

Prijs

Voor de rest van de wereld komt deze versnippering van landjes met een prijs. De Europese Unie wordt nu al deels bestuurd op basis van consensus tussen 28 regeringsleiders. Daar één of meer aan toevoegen zal de slagkracht niet verbeteren. Datzelfde geldt ook voor andere supranationale instituten als het IMF of de Europese Centrale Bank. Bovendien zullen die nieuwe landen door hun kleinere inwoneraantallen aan invloed verliezen, wat natuurlijk ook geldt voor de rest van het ‘oude’ land dat overblijft.

Landen die in delen uiteenvallen zullen ook effectief minder kunnen bijdragen. Zonder Schotland zou het leger van het Verenigd Koninkrijk moeten krimpen en mogelijk zelfs zijn nucleaire arsenaal moeten opgeven, wat direct de rol van de het VK in de wereld zou verkleinen. Schotland, aan de andere kant, zou niet eens een leger hebben waarmee het zich kan verdedigen. Schaalgrootte heeft op vele terreinen praktische voordelen.

Dat zal dan ook de reden zijn dat separatie in één adem genoemd wordt met aansluiting bij een overkoepelende organisatie als de Europese Unie. Dan zijn er de lusten van én een eigen staat én een federale mantel die de EU als het ware vormt. Lasten zijn er dan niet. Nou ja, als we zien hoe dat bijvoorbeeld Rusland de verschillende (Oost-)Europese lidstaten probeert tegen elkaar uit te spelen of hoe dat China het machtigste militair en politieke land aan het worden is, dan is nog maar de vraag in hoeverre de EU of de NAVO in staat is om die kleine landjes te beschermen.

Het lijkt dat er geen optimale grootte is voor een land om welvarend en in vrede te kunnen bestaan. Het kleine Zwitserland is een soort van oase in Europa, dat zich aan beide wereldoorlogen wist te onttrekken en bovendien zich zonder de EU prima handhaaft in de wereld. Het grote China werd een tijd door de Britten onder de voet gelopen, terwijl in de Verenigde Staten een afscheiding tussen het noorden en zuiden uiteindelijk kon worden afgewend.

In de huidige omstandigheden lijkt afscheiding eigenlijk prima samen te gaan met de vorming van supranationale organisaties, zij het niet dat die zowel moeite hebben om zich te handhaven dan wel te ontwikkelen als dat die door versnippering minder bestuurbaar worden. Gezien de opkomst van het autoritaire China en de stuiptrekkingen van het oude Rusland is de vraag of dat separatisme wel een zegen voor de wereld is.