Limburg

Herindelen mét draagvlak kan ook

Blijkbaar heeft Gedeputeerde Koopmans geen last van tot twijfel aanzettende zelfreflectie. De vooralsnog afgeketste fusie tussen Heerlen en Landgraaf lag aan Provinciale Staten, de gemeenten Brunssum en Kerkrade of desnoods aan de Raad van State, die als bewaker van de rechtsstaat niet zo gecharmeerd blijkt van de handelswijze van de drammende Gedeputeerde. Met zijn alles-of-niets-poging beschadigde Koopmans zo de rol van de provincie als bemiddelaar. Wie nu in Limburg wil herindelen, die werkt liever om de provincie heen.

Afdwingen

Hij mag het zelf niet zo zien, maar het verzoek aan de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken Ollongren om de fusie verder op te pakken, is vooral een brevet van onvermogen. Ook is niet ‘alles gedaan’, zoals Gedeputeerde Staten beweren, maar heeft Koopmans zijn college resoluut meegenomen in die ene doodlopende weg. Voor Limburg is daarbij de pech dat de mislukking in Heerlen en Landgraaf samenvalt met de bestuurscrisis in Brunssum. Leg een buitenstaander nu maar eens uit dat er in Limburg bestuurlijk niet geprutst wordt.

Dat herindelen van onderop kun je niet van bovenaf afdwingen. Tenzij het doel is de lokale democratie de nek om te draaien. Dan is eindeloos verzet meteen ook verzekerd. Burgers snappen best dat in een steeds groter wordende wereld gemeenten te klein worden om hun dienstverlening nog goed te kunnen uitvoeren. Wat burgers niet snappen is dat ergens ver weg in abstracties sprekende politici aan hun leefomgeving gaan sleutelen. Je kunt een gevoel van identiteit niet ombuigen met managementpraat over efficiëntie. Integendeel.

Subsidiariteit

De oplossing voor de impasse in Heerlen en Landgraaf, en een mogelijk sjabloon voor toekomstige herindelingen elders, vinden we in Europa. Het uitgangspunt van de Europese samenwerking is immers het subsidiariteitsprincipe, wat niets anders wil zeggen dan dat alles wat op een lager bestuurlijk niveau gedaan kan worden, daar ook gedaan wordt. Trekken we dit door naar gemeentelijke herindelingen, dan zou samenwerking zich vooral moeten richten op het plukken van de laaghangende vruchten, de rest dan bij het oude latend.

De vier Parkstadgemeenten Heerlen, Landgraaf, Kerkrade en Brunssum zouden dan ook met ondersteuning van de provincie dan wel het ministerie moeten streven naar het sluiten van bindende overeenkomsten, waarin ze vastleggen (gefaseerd) binnen die (delen van) beleidsterreinen samen te werken, die de dienstverlening voor iedereen beter maken. Het uitgangspunt blijft een organisatorische versmelting, maar dan slechts in delen en één waarbij gemeenteraden wel de controle houden.

Draagvlak

Het doel is primair om de bureaucratie verder te professionaliseren en om vervolgens al gaandeweg onderling vertrouwen te creëren, waarmee dan ook de basis wordt gelegd voor het verder overdragen van competenties aan die bovengemeentelijke samenwerking. Burgers blijven vooralsnog via gemeenteraden hun stem houden, zodat ze niet die ene grote stap in het ongewisse hoeven te maken. Aan de bemiddelaar is het dan om de plooien te blijven gladstrijken en te blijven zoeken naar nieuwe raakvlakken.

In een democratische rechtstaat is dit de meest efficiënte manier om tot een volledige samenwerking te komen. Een herindeling op de schaal van Parkstad vereist nu eenmaal draagvlak dat verder reikt dan de termijn van het huidige provinciebestuur. Koopmans zelf ziet geen mogelijkheden meer. Dus is het aan een andere Gedeputeerde of anders iemand van buiten om met een verfijndere aanpak een beweging in gang te zetten, die gemeenten en burgers mettertijd het gevoel geeft dat ze eigenlijk altijd al wilden samenwerken en -leven.